رمز پیشرفت از زبان برنده جایزه اقتصاد نوبل

حدود ساعت ۱۰:۳۰ صبح روز دوشنبه، فیلیپ آگیون در خانه‌اش تماسی غیرمنتظره دریافت کرد که او را برای لحظه‌ای مات و مبهوت گذاشت: او برنده جایزه نوبل اقتصاد ۲۰۲۵ شده بود.

به گزارش « تجارت آسیا» این اقتصاددان به بی‌بی‌سی موندو، بخش اسپانیایی‌زبان بی‌بی‌سی، گفت: «واقعا انتظارش را نداشتم.»

آگیون، پژوهشگر کالج دو فرانس، اینسید و مدرسه اقتصاد و علوم سیاسی لندن، این جایزه را به طور مشترک با پیتر هاویت و جوئل موکیر دریافت کرد.

آکادمی سلطنتی علوم سوئد اعلام کرد که این جایزه به پاس «نظریه رشد پایدار از طریق تخریب خلاق» به آگیون و هاویت اهدا شده است.

البته همه با این مفهوم که نخستین بار در سال ۱۹۴۲ از سوی اقتصاددان جوزف شومپیتر ابداع شد، آشنا نیستند.

به بیان ساده، «تخریب خلاق» فرآیندی است که در آن نوآوری، ساختارهای سنتی اقتصاد را در هم می‌شکند و راه را برای شکل‌گیری ساختارهای تازه هموار می‌کند.

آکادمی اهداکننده جایزه نوبل می‌گوید جهان در ۲۰۰ سال گذشته شاهد رشد اقتصادی بی‌سابقه‌ای بوده که اساس و پایه آن، جریان پیوسته نوآوری‌های فناورانه بوده است.

به این ترتیب «رشد پایدار اقتصادی زمانی رخ می‌دهد که فناوری‌های جدید جای فناوری‌های قدیمی را به عنوان بخشی از فرآیندی بگیرند که با عنوان تخریب خلاق شناخته می‌شود».

تخریب برای آفرینش

در بیشتر دوران تاریخ بشر، سطح زندگی انسان‌ها، با وجود اکتشافات پراکنده و گاه‌ مهم، از نسلی به نسل دیگر تغییر چندانی نمی‌کرد و به گفته آکادمی رشد اقتصادی همواره پس از مدتی متوقف می‌شد.

اما این وضعیت کمی بیش از دو قرن پیش، با وقوع انقلاب صنعتی، دگرگون شد.

از آن زمان، نوآوری‌های علمی و فناوری، به جای آن که رخدادهایی پراکنده و از هم‌گسسته باشند، به چرخه‌ای بی‌پایان از پیشرفت تبدیل شدند. مسئولان اهدای جایزه می‌گویند این تغییر، به رشد پایدار و به طرز شگفت‌انگیزی باثبات منجر شد.

به گفته آکادمی، پژوهش‌های آگیون و هاویت، آنها را به ساخت یک مدل ریاضی سوق داد که نشان می‌دهد چگونه برخی شرکت‌ها با سرمایه‌گذاری در بهبود فرآیندهای تولید و خلق محصولات باکیفیت‌تر رشد می‌کنند، در حالی که برخی دیگر از رقابت جا می‌مانند و کنار می‌روند.

اعضای کمیته نوبل توضیح داده‌اند: «رشد اقتصادی از دل تخریب خلاق پدید می‌آید. این فرآیند از آن رو خلاق است که بر پایه نوآوری بنا شده، اما در عین حال ویرانگر است، زیرا محصولات قدیمی را منسوخ می‌کند و ارزش تجاری‌شان را از میان می‌برد.»

تنها در دو قرن، تخریب خلاق چهره جامعه را از اساس متحول کرده است.

اقتصاددانان برنده امسال توانسته‌اند توضیح دهند چرا چنین رشدی ممکن شده و برای تداوم آن چه پیش‌شرط‌هایی لازم است.

نوآوری، در هر شکل و صورتی، رقابت را تقویت می‌کند و به پیدایش فناوری‌های دگرگون‌کننده شتاب می‌دهد؛ حوزه‌ای که آگیون سال‌هاست به آن می‌پردازد.

از نگاه آگیون «تخریب خلاق» فرآیندی است که در آن رقبای تازه‌نفس جای فعالیت‌های سنتی را می‌گیرند.

او در گفت‌وگو با بی‌بی‌سی موندو توضیح می‌دهد: «ورود استعدادهای جدید برای رشد اقتصادی حیاتی است.»

به گفته او «بدیهی است که این استعدادهای تازه چالش‌برانگیزند» زیرا رقبایی هستند که در برابر بازیگران و شرکت‌های موجود قرار می‌گیرند.

آگیون می‌افزاید «اگر موفق شوند، می‌توانند جای دیگران را بگیرند» و همین چالش مداوم نیروی محرکه‌ای برای رشد است.

به گفته این اقتصاددان ۶۹ ساله فرانسوی «به همین دلیل است که تخریب خلاق امری حیاتی است و ما به مقدار بیشتری از آن نیاز داریم».

طبیعی است که این فرآیند برندگان و بازندگانی دارد، زیرا در نهایت نوآوران موجب می‌شوند شیوه‌های قدیمی تولید از رده خارج شوند.

در عمل، پیشرفت این استعدادهای تازه می‌تواند به از دست رفتن موقت برخی مشاغل منجر شود، اما هم‌زمان فرصت‌ها و شغل‌های جدیدی در صنایع نوظهور پدید می‌آید.

برای نمونه، پیدایش و گسترش اینترنت، زمینه‌ساز شکل‌گیری صنایعی کاملا تازه مانند تجارت الکترونیک شد. و اکنون هوش مصنوعی در مرحله‌ای از رشد شتابان است که می‌تواند صنایع و مشاغلی بیافریند که تاکنون هرگز وجود نداشته‌اند.

آیا خطر فروپاشی مالی در راه است؟

گسترش هوش مصنوعی و زیرساخت عظیمی که برای توسعه آن لازم است، بخشی از موج تازه‌ای از نوآوری است که در چارچوب همین «تخریب خلاق» شکل می‌گیرد.

اما در کنار چشم‌اندازهای امیدوارکننده رشد اقتصادی، در سال‌های اخیر این نگرانی نیز افزایش یافته است که حجم عظیم سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نو ممکن است حبابی در این حوزه ایجاد کرده باشد که هر لحظه ممکن است بترکد و باعث سقوط بازارهای بورس و ایجاد یک بحران جهانی شود.

در برابر این دیدگاه که می‌گوید موج تازه‌ای از تغییرات فناورانه ممکن است بازارهای جهانی را به سقوطی مانند رکود بزرگ سال ۱۹۲۹ یا بحران سال ۲۰۰۸ بکشاند، آگیون نظر دیگری دارد.

او یادآوری می‌کند که حباب فناوری ۲۵ سال پیش (که با عنوان بحران «دات‌کام» نیز شناخته می‌شود و در طی آن رشد سریع و سپس فروپاشی بازار سهام عمدتا شرکت‌های اینترنتی را تحت تاثیر قرار داد) در نهایت به دوره‌ای از نوآوری بدل شد.

به گفته او «حباب فناوری در واقع یک انقلاب بزرگ بود». ممکن است امروز هم حباب‌هایی وجود داشته باشند، اما می‌گوید «فکر نمی‌کنم این حباب‌ها مشکل بزرگی باشند، مگر آن‌که بر پایه بدهی بیش از حد شکل گرفته باشند»، همان‌گونه که در گذشته رخ داده بود.

او توضیح می‌دهد: «از حباب در بازار سهام صحبت می‌شود، و بله، این چیز خوبی نیست، اما حباب‌ها پایان دنیا نیستند، تا زمانی که میزان بدهی بیش از اندازه بالا نرود.»

آگیون اضافه می‌کند: «در هر صورت، همیشه در حباب‌ها نوعی ریسک وجود دارد که نمی‌خواهم بگویم واقعی نیست، اما من نشانه‌ای از فروپاشی بزرگ مالی نمی‌بینم.»

او به بی‌بی‌سی گفت: «من بیش از فاجعه مالی، از رکود و ایستایی اقتصادی می‌ترسم.»

«باید یاد بگیریم هوشمندانه بازی کنیم»

آگیون با نگاه به شرایط امروز می‌گوید یکی از بزرگ‌ترین تهدیدها برای رشد اقتصادیِ مبتنی بر نوآوری، سیاست‌های حمایت‌گرایانه است، زیرا به گفته او چنین سیاست‌هایی رقابت و ورود استعدادهای تازه را تضعیف می‌کنند.

او معتقد است سیاست‌های حمایت‌گرایانه‌ای که دولت آمریکا از طریق تعرفه‌های گمرکی دنبال می‌کند، هشداری جدی برای اروپاست: «ما باید بسیار نوآورتر از چند دهه گذشته عمل کنیم، چون در حال رقابت با چین و ایالات متحده هستیم.»

آگیون هشدار می‌دهد که باید یاد گرفت هوشمندانه بازی کرد، زیرا جهان تغییرات زیادی کرده است و تهدید حمایت‌گرایی باید «انگیزه‌ای برای همگرایی و نوآوری بیشتر» باشد.

او به بی‌بی‌سی موندو گفت با نگاهی امیدوار به آینده می‌نگرد: «من خوش‌بینم، چون هر روز کشورهای بیشتری اهمیت رشد مبتنی بر نوآوری را درک می‌کنند.»

و برای آن‌که این رشد در طول زمان پایدار بماند، این اقتصاددان استدلال می‌کند که باید بر نوآوری‌های زیست‌محیطی تمرکز کرد؛ موضوعی که در شرایط کنونی حیاتی است.