چگونه آمازون در ثروت اندوزی انگشت شمار جهان شد؟

جف بزوس شرکت آمازون را در ۵ ژوئیه ۱۹۹۴ در گاراژی در شهر بلویو، در ایالت واشنگتن تأسیس کرد و یک سال بعد سایت آمازون را راه انداخت. شبکه جهانی وب هنوز در مراحل اولیه خود بود (دورانی که به وب ۰.۱ معروف شد) و تنها چند شرکت در کسب‌وکارهای مبتنی بر وب، پتانسیلی می‌دیدند. آمازون به عنوان یک کتابفروشی آنلاین کارش را آغاز کرد و در تبلیغاتش خود را بزرگ‌ترین مجموعه کتاب‌های الکترونیکی جهان معرفی می‌کرد که به بزرگی رودخانه «آمازون» است. این شرکت با تمرکز فزاینده بر بازار کتاب، خود را به یک بازیگر اصلی در بازار نوظهور تجارت الکترونیک تبدیل کرد.

در نیمه دوم دهه ۱۹۹۰، در پی سرمایه‌گذاری قابل ملاحظه بازار آمریکا بر روی تجارت الکترونیک، کسب و کار در این کشور با رونقی گسترده روبه‌رو شد؛ وضعیتی که هم‌اکنون از آن با نام «رونق دات‌کام» یاد می‌کنیم. در جریان «رونق دات کام»، نسلی جدید از شرکت‌هایی که کسب و کارشان در اینترنت بود، به دنیا آمدند.

چهار سال پس از راه‌اندازی سایت، آمازون به بزرگ‌ترین پلتفرم فروش آنلاین در جهان تبدیل شد و دامنه فعالیت خود را به کالاهای دیگر مانند لوازم برقی، اسباب‌بازی‌ها و لوازم خانگی گسترش داد. تا پایان هزاره دوم میلادی، آمازون ۱۷ میلیون مشتری داشت و قیمت این شرکت از زمان عرضه سهامش در بازار بورس آمریکا، ۵۰ برابر ارزش‌گذاری می‌شد. حتی در سال ۱۹۹۹، مجله تایم، جف بزوس را به عنوان شخصیت سال انتخاب کرد و او را «پادشاه تجارت الکترونیک» نامید.

با این حال، در سال‌های بعد، این شرکت به دلیل روش‌هایش برای پرداخت مالیات و همچنین نحوه برخوردش با نیروی کار، با انتقادهایی روبه‌رو شد. و حتی در سال ۲۰۰۰، با وجود موفقیت چشمگیر آمازون، برخی از مردم نسبت به این شرکت تردیدهایی داشتند. بنیان‌گذار آمازون، در برنامه نیوزنایت سال ۲۰۰۰ با خوشرویی با شوخی‌هایی روبه‌رو شد که منتقدانش درباره آمازون ساخته بودند؛ از آن جمله «آمازون دات بمب»، «آمازون دات کان» (کان مخفف واژه انگلیسی کانفیدنس به معنای اعتماد به نفس است و به کنایه، به کسی گفته می‌شود که با اعتماد به نفس کلاهبرداری می‌کند) و البته شوخی مورد علاقه جف بزوس در آن زمان «آمازون دات ارگ» (دات ارگ در آن زمان به عنوان دامنه سازمان‌های دولتی آمریکا به کار می‌رفت و این شوخی کنایه‌ای بود به این‌که آمازون همانند شرکت‌های دولتی، زیان‌ده است و به سودآوری نمی‌رسد).

جرمی واین در مصاحبه گفت: «وقتی شما ۲۰ میلیون مشتری دارید، از دست دادن پول خودش یک مهارت واقعی است.» واکنش بزوس، یکی از آن پوزخندهای معروفش بود. او در پاسخ قبل از این‌که جدی شود، شوخ‌طبعانه گفت: «خب، ما آن (توانایی ضرر کردن به رغم داشتن ۲۰ میلیون مشتری) را داریم» و بعد ادامه داد: «اما چیزی که واقعاً در اینجا در جریان است این است که ما در حال سرمایه‌گذاری هستیم.»

در آن زمان و در میانه دورانی که فضای کسب و کار آنلاین با بی‌ثباتی روبه‌رو شده بود، بزوس به فکر گسترش شرکتش بود. در سال ۱۹۹۹، آمازون برای ساخت مراکز توزیع کالا، بر روی حدود ۳۰۰ هزار متر مربع در سراسر جهان سرمایه گذاری کرد؛ از جمله در بریتانیا که این شرکت، حدود ۱۵۰ هزار متر مربع زمین در جایی در نزدیکی لندن خرید تا بزرگ‌ترین مرکز توزیع کالاهای آمازون در این کشور را بسازد. به گفته بزوس، استراتژی آمازون این بود که «گستره وسیعی از محصولات را با کمترین هزینه ممکن» عرضه کند؛ موضوعی که خود موجب شده بود تا این شرکت ضرر کند. او در سال ۲۰۰۰ گفت که اولویت اصلی آن‌ها این است که بتوانند به تقاضای روبه‌رو رشد مشتریان آمازون پاسخ بدهند.

استراتژی بزوس این بود که شرکتش ضرر بدهد، اما بتواند ترافیک بازار را در آینده به دست بیاورد. با اینکه شرکت در نهایت از ترکیدن «حباب دات کام» حسابی آسیب دید، اما استراتژی رو به جلو و مشتری‌محور آمازون موجب شد تا بتواند از سخت‌ترین اثرات این اتفاق جان سالم به در ببرد.

جرمی واین در سال ۲۰۲۴ می‌گوید: «فقط به یاد دارم که وقتی (بزوس) استودیو را ترک کرد و من داشتم رفتنش را تماشا می‌کردم، با خودم فکر کردم چه سرنوشتی در انتظار اوست؟ او تازه از بدترین وضعیت ممکن جسته بود. حباب دات کام بسیار بد بود و به قبل از سقوط صنعت بانکداری (در سال ۲۰۰۷) بر می‌گشت. دوران بدی بود. خیلی‌ها دار و ندارشان را از دست دادند.»

۲۴ سال بعد از آن مصاحبه، آمازون جایگاه و تسلط خود را بر فضای تجارت الکترونیک و رایانش ابری تثبیت کرده است. ظرف چند ماه پس از مصاحبه نیوزنایت، آمازون، «بازار» خود را راه‌اندازی کرد و برای کسب‌وکارهای دیگران، فضایی درست کرد که بتوانند محصولاتشان را از طریق این وب‌سایت بفروشند. در سال ۲۰۰۵ نیز این شرکت «آمازون پرایم» را برای مشتریانی راه انداخت که به طور معمول از این سایت خرید می‌کنند. در سال ۲۰۲۴ نزدیک به ۱۸۰ میلیون نفر از مشتری‌های این وب‌سایت، با پرداخت حق عضویت، از خدمات «پرایم» بهره می‌برند.

آمازون که در سال گذشته، ۵۷۸ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار (معادل ۴۵۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون پوند) درآمد خالص فروش داشته و فعالیت‌هایش را به حوزه‌هایی فراتر از جهان پیچیده خرید و فروش گسترش داده است. این فعالیت‌ها، شامل یک استودیوی فیلم و سریال‌های تلویزیونی، خدمات پخش فیلم و سریال آنلاین (استریمینگ)، خدمات کامل سوپرمارکت آنلاین و فناوری‌ هوش مصنوعی است. این شرکت همچنین تعدادی از شرکت‌های دیگر را خریداری و در خود ادغام کرده؛ از جمله توئیچ اینتراکتیو، هول فودز و آدیبل.

جرمی واین امروز می‌گوید: «فکر می‌کردم، ‘به همین دلیل من یک کارآفرین نیستم’. چون اگر من بودم، به محض این‌که کسب‌وکار کتاب را راه‌اندازی کردم، فکر می‌کردم، ‘خب، کار من اینجا خیلی خوب پیش می‌رود و می‌توانیم به همین قناعت کنیم و این همه کاری است که نیاز بوده من انجام بدهم.’ من حسابی متعجب شده بودم که چقدر سریع (بزوس) آمازون را به نسخه‌های ۲ و ۳ و ۴ ارتقا داد، تا جایی که اکنون من مواد غذایی خودم را هم از آن می‌گیرم. مساله شگفت‌انگیز این است که چقدر آمازون به (ابعاد مختلف) زندگی ما رسیده است.»

شخص بزوس در سال ۲۰۲۰ و در جریان همه‌گیری کووید-۱۹ به سود بسیار کلانی دست پیدا کرد و به ثروتمندترین فرد جهان تبدیل شد (این عنوانی است در حال حاضر بین بزوس، ایلان ماسک از تسلا و برنارد آرنو از ال‌وی‌اچ‌ام دست به دست می‌شود). اما این شرکت هنوز هم به نوبه خود، با ضررهایی روبه‌رو می‌شود. در سال ۲۰۲۲، آمازون به اولین شرکت سهامی عام در جهان تبدیل شد که یک تریلیون دلار از ارزشش را در بازار از دست داد. و در انبارهای آمازون در شهر کاونتری در انگلستان، کارگران به دلیل اختلافاتشان بر سر میزان حقوق و همچنین شرایط «بسیار سخت» کار، دست به اعتصاب زدند. این در حالی است که آمازون در ایالات متحده در حال مبارزه با اتحادیه‌های کارگری است.

در سال ۲۰۲۱ بزوس از سمت مدیرعاملی آمازون استعفا کرد و شرکت را به اندی جسی، مدیرعامل سابق خدمات وب آمازون سپرد. از آن زمان، او تنها بر روی پروژه‌هایی متمرکز شده که علاقه شخصی‌اش هستند؛ از جمله شرکت هوافضایی که او با نام «بلو اوریجین» راه‌ اندخته و روزنامه «واشنگتن پست» که آن را در سال ۲۰۱۳ خریده بود.

او همچنین اعلام کرد که قصد دارد با تمرکز بر روی پروژه‌های خیریه، برای اهدا کردن ثروتش به مبارزه با مسائلی مانند تغییرات اقلیمی و نابرابری، برنامه‌ریزی کند. اگرچه تلاش‌های بشردوستانه او نیز با انتقادهایی مواجه شده است و برخی با اشاره به راه و روش آمازون در برخورد با شرایط کارگران و پرداخت مالیات، کارهای خیریه او را ریاکارانه توصیف می‌کنند. ضمن این‌که او کماکان از قدرتی که برخی از سرویس‌هایش، مانند خدمات وب آمازون در اختیارش می‌گذارد، برای اعمال نفوذ در بالاترین سطوح جامعه استفاده می‌کند.

اما علی‌رغم آن‌چه که شاید برخی از مردم درباره مرد پشت پرده این شرکت فکر کنند، دشوار است که بتوان عمق ریشه‌دواندن آمازون را به اغلب جنبه‌های موجودیت اقتصادی‌مان، نادیده گرفت.