صنعت پوشاک ایران در آستانه مدرنیته

صدرا شریعتمداری

اکنون  شاید در بسیاری از کشورهای پیشرفته ما شاهد بروز پسامدرنیسم در بخش های مختلف زندگی و صنایع هستیم اما آنچه در این میان بارز است، ایران در گذر از سنت به سمت مدرنیته در صنعت پوشاک است. در سالهای اخیر مفاهیم و موضوعات جدیدی به دایره لغات صنعت پوشاک اضافه شده است که رنگ و بوی آنرا به کلی تغییر داشده است، تنها در ۵ سال اخیر شاهد رشد زاید الوصفی از برندهای متعدد اروپایی در ایران بوده ایم که در کنار حضور خود از طریق ارایه کالاهای مصرفی ، الگوی مصرف خانوار ایرانی را تغییر می دهند.  گویا یک چهش ژنتیکی در صنعت مد ایران شکل گرفته و بالاخره از قالب های محدود محصول محوری به سمت و سوی مشتری محوری پیش می رود.

چیزی که ترسناک خواهد بود، دوران ابتدایی این تغییر است. گرته برداری های نادرست و ابتدایی از برندها ، عدم شناخت دقیق نیازهای مصرف کنندگان و حال و هوای رفتاری آنها و عدم وجود دانش کسب و کار مدرن این صنعت همگی دست به دست هم می دهند تا محیطی رعب آور و بی سر و ته از این تحول ایجاد کنند. شاید به واقع این پیچیدگی و ترکیب نا به جا را در بسیاری از فروشگاه های ایرانی لمس کرده باشید، بعنوان مثال یک تولیدکننده ایرانی در ابتدا برای گام نهادن به این تحولات متفاوت ، چه می کند؟ چه منابعی در دست دارد و با چه نیروی انسانی و استراتژی به این محیط کاملا متفاوت با آنچه درک کرده وارد می شود؟ تمامی این موارد نیز همگی در یک زمان برایش اتفاق میافتد و ما کورمال کورمال به سمتی می خواهیم برویم که هنوز آرا تجربه نکرده ایم. برای فرار از تجربه نهادینه شدن مقطوع بودن همه چیز و محصول محوری که قرن هاست با ما همراه شده تنها یک دهه کافی نیست، تولیدکننده دیروز هنوز با همان تفکر پیشین و پدر مآبانه قصد حضور در بازارهای مدرن را دارد و این یعنی دیکته شدن تفکر پیشین و قرایتی جدید از روایتی تکراری. دنیای مدرن و پسا مدرن برند ها در دنیای بیرون از ما در طی یک حرکت تدریجی و خودخواسته به این مسیر جدید هدایت شده است اما در ایران ما می خواهیم برای از دست ندادن بازار رقابت و فروش بالاجبار به این سمت حرکت کنیم. بارها از زبان عمده فروشان سابق ایران که در حال حاضر جامعه خرده فروشی را تشکیل داده اند ، شنیده ام که تنها دلیل آنها برای کوچ به سمت خرده فروشی ، انبوهی از چک های برگشتی و میل به فروش مستقیم و دریافت مستقیم وجه از مشتری است. مسلما این شگرد گرچه دنباله روی تفکر های مدرن و پسا مدرن است اما ذات غیر قابل باوری را در خود نهادینه کرده و باوری در این میان وجود ندارد و نهایتا شما جز پوسته ای نه چندان فریبنده محتوای دیگری نصیبتان نمی شود. اکنون بازار صنعت پوشاک ایران به طور قطع در این شرایط به سر می برد. تغییر واقعی زمانی اتفاق خواهد افتاد که ذات تفکر افراد مشغول در این صنعت تغییر کند، نخستین مرحله در تغییر یک جامعه، تزریق دانش به آن است، بخش عمده ای از این دانش برگرفته از سرزمین هایی است که تجربه ی این دگردیسی را زود تر از ما داشته اند، حضور فرهیختگان دانشگاهی و صاحبان برندهای مختلف و برگزاری دوره های علمی می تواند کمک بسیار شایانی در اینباره داشته باشد. آنچه در این میان اهمیتی درخور دارد، بومی سازی اتفاق هایی است که در فرای مرزها در جریان است، این موضوع عمیقا با کپی کاری متفاوت است. بومی سازی نوعی فعالیت متکی بر ادبیات ، فرهنگ و تاریخ سرزمین هایی است که دانشی جدید به آنها وارد می شود. بین گرته برداری و بومی سازی باید تفاوتی آشکار را حایز شد. نخستین گام از دیدگاه من، برای حضور و درک دنیای مدرنیته در این صنعت، طرح یک ساختار و پلت فرم تفکری در این باب خاص ایران است، این امر تنها با همت دانشگاهیان و آشنایان به این امر میسر خواهد بود. تا زمانیکه ابعاد این زمین بازی و نحوه بازی در این میدان تخمین زده نشده باشد، بازی در این میدان غیر ممکن به نظر می رسد و هر گونه تلاشی بی ثمر. برای خلق یک بردار تاثیر گذار نیاز به خلق آن از برآیند بردارها موجود است، تنها استفاده از دانش کارگاهی عمده فروشان پیشین و تولیدکنندگان، سوی جدید به این بردار نخواهد داد. بهره مندی هوشمندانه تولید کنندگان و خرده فروشان ایرانی از قوانین تولید داخلی جدید شاید کمک به بالا بردن فروش این افراد تیز بین کند اما آنچه مسلم است بهترین و مشخص ترین روش برای رسیدن به دنیای پسا مدرن غرب در پوشاک نخواهد بود. بسیاری از کارگاه های تولیدی کوچک در ایران اکنون داعیه دار حمایت از تولید داخلی شده اند اما تمام این موارد تنها نشان از حرکت و ورود ایران به مرحله ای جدید از تکوین در این بین است نه تحولی بنیارین. آنچه قابلیت تاثیر گذاری بر دیگران را دارت نشات گرفته از تغییری فکری، فلسفی و بزگ است نه آن چیزی که چهارچوبی برای ارایه ندارد. آنچه مرا در این بین امیدوار به تغییر ساخته، خلق تفکری متفاوت در بین جوانانی است که اگنون در قالب های مختلف از طراح لباس گرفته تا خالقین استارت آپ های ریز و درشت به این بازار وارد می شوند. دسترسی عمیق تر به این محتوا و کما بیش از گود خارج شدن بازیگران سابق این میدان است. گرچه باید برای برخی از این دوستان خبره ارزشی دو صد چندان قایل بود که حامل بخشی از تاریخ پوشاک ایران به پاکی بوده اند و هرگز برای تنفع مالی دست به تولید حتی یک کالا با مارک دیگر برندها نکرده اند، اینان همیشه در تاریخ این صنعت ماندگار خواهند بود اما چیزی که مبرز است، علمداری خرده فروشان پیشین در این بازار جنجالی بعنوان نمایندگان مدرن این صنعت است که دروغی بیش نیست. چه بخواهیم و چه نخواهیم،آنچه مسلم است، ایران در گذار از سنت به مدرنیسم است و با مفاهیمی آشنا خواهیم شد که برایمان به کلی غریبه اند اما فراری از آنها برایمان میسر نیست ، بهترین روش برای پذیرش اثر پذیر این تحول، دانستن، درک مستقیم و بومی سازی این تحولات است. بعنوان یک مثال ساده تا جامعه معماری ما به درکی متقابل از این تغییر نرسیده باشد و تنها دنباله روی آنچه در غرب اتفاق میافتد باشد، ما هرگز به ارایه الگویی متفاوت در زمینه معماری فروشگاهی نخواهیم رسید ، در این بین، خلق مفهوم، شناخت فرهنگ و تاریخ، ترکیب کالا و محیط و نیز استفاده از المان های بصری بومی شده نقشی اساسی دارد و دیگر آنکه دانش آکادمیک بایستی به صنعت راه یابد نه دانشی که عمدتا ارتباطی با صنعت نداشته و خود ترکیبی عجیب و غریب است. دنیای پوشاک امروز دیگر تنها تولیدکننده یا طراح لباس ، گرافیست و یا حتی فوشندگان این محصولات نیست، دنیای امروز ترکیبی است از بسیاری المان های ریز و درشت و همسو با یکدیگر در یک ساختار تفکری منسجم و پویا، درک این مفهوم ما را به بازیکنانی موفق در دوران گذر از سنت به مدرنیته مبدل خواهد ساخت.