آجیل در ایران کالای لوکس شد

در آستانه شب یلدا، که یکی از کهن‌ترین آیین‌های ایرانی است، بازار خشکبار ایران با یکی از سنگین‌ترین بحران‌های قیمتی در سال‌های اخیر مواجه شده است. تورم، کاهش قدرت خرید خانوارها و جهش بی‌سابقه نرخ ارز، موجب شده آجیل شب یلدا، که جزو اقلام ثابت این شب است، برای بخش بزرگی از جامعه به کالایی لوکس و دست‌نیافتنی تبدیل شود.

به گزارش « تجارت آسیا» گزارش‌های میدانی از بازارهای تهران، مشهد، اصفهان و شیراز نشان می‌دهد قیمت آجیل و خشکبار نه‌تنها در مقایسه با سال گذشته در بسیاری از اقلام دو برابر شده، که کاهش فروش و رکود گسترده بر مغازه‌های آجیل‌فروشی سایه انداخته است، رکودی که فعالان این صنف آن را در دوره‌های فعالیت اقتصادی خود بی‌سابقه توصیف می‌کنند.

علیرضا ارزانی، رئیس کارگروه آجیل و خشکبار اتاق اصناف ایران، با اشاره به وضعیت بازار، اعلام کرده است که میانگین افزایش قیمت خشکبار در فاصله یلدای گذشته تا امسال بین ۴۰ تا ۱۰۰ درصد بوده است. به گفته او، میزان کاهش فروش در بازار عمده‌فروشی تهران حدود ۲۰ درصد بوده و در مغازه‌های مناطق جنوبی پایتخت این عدد به ۵۰ درصد رسیده است.

 کاهش فروش در مناطق شمالی و جنوبی تهران محسوس‌تر است. طبق اعلام رئیس کارگروه آجیل و خشکبار، افت فروش در مناطق شمالی پایتخت حدود ۳۰ درصد کمتر از جنوب شهر بوده است.

گرانی شدید

بازار خشکبار تهران در روزهای منتهی به ۳۰ آذر ۱۴۰۴ دیگر شباهتی به سال‌های گذشته ندارد. خبری از صف‌های طولانی مشتریان نیست و مغازه‌ها عمدتا خلوت‌اند. افراد بیشتر برای پرس‌وجوی قیمت‌ها وارد می‌شوند و اغلب بی آنکه چیزی بخرند مغازه را ترک می‌کنند.

بررسی نرخ‌های اعلام‌شده از سوی اتحادیه آجیل و خشکبار تهران نشان می‌دهد اگرچه قیمت‌های مصوب جهش شدیدی داشته‌اند، اما قیمت واقعی در مغازه‌ها فاصله چشمگیری با نرخ‌های رسمی دارد. برای مثال، آجیل چهارمغز خام شامل پسته، بادام، فندق و گردو با نرخ مصوب حداقل ۶۷۰ هزار تومان برای هر کیلوگرم تعریف شده، اما در سطح بازار بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان یافت می‌شود و بسته به کیفیت و نسبت ترکیب مغزها، این عدد تا دو میلیون تومان نیز افزایش می‌یابد.

پسته اکبری که همواره یکی از محبوب‌ترین اقلام شب یلدا بوده، اکنون بسته به کیفیت، از یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان تا بیش از دو میلیون تومان در هر کیلو قیمت دارد. پسته احمدآقایی نیز از یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تا دو میلیون تومان فروخته می‌شود و مغز بادام درختی از یک میلیون تومان به‌صورت خام تا یک میلیون و ۴۰۰ هزار تومان به‌شکل شور به فروش می‌رسد.

در میان اقلام وارداتی، بادام هندی درشت هر کیلو حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار تومان قیمت دارد و نوع بوداده و زعفرانی آن تا دو میلیون و ۱۰۰ هزار تومان نیز عرضه می‌شود. فندق نیز که طی سال گذشته حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان قیمت داشت، اکنون به دو میلیون و ۴۰۰ هزار تومان رسیده و رشد نزدیک به ۱۰۰ درصدی دارد.

بسته‌های لوکس چندمیلیونی

در کنار این قیمت‌ها، برخی فروشگاه‌های اینترنتی نیز از هفته‌ها پیش تبلیغات بسته‌های ویژه یلدایی را آغاز کرده‌اند، بسته‌هایی با بسته‌بندی‌های لوکس و تزئینی و ترکیب آجیل پنج‌مغز با قطاب، ماکادمیا، انواع میوه خشک و شیرینی‌های سنتی که قیمت آنها از شش تا هشت میلیون تومان متغیر است.

رشد قیمت تنها به مغزها محدود نیست، انواع تخمه نیز افزایش نرخ چشمگیری داشته‌اند. تخمه آفتابگردان، که یکی از ارزان‌ترین اقلام این بازار محسوب می‌شود، از حدود ۱۸۰ هزار تومان در سال گذشته به بیش از ۲۷۰ هزار تومان رسیده است. تخمه دور سفید درشت از مرز ۳۰۰ هزار تومان عبور کرده و تخمه کدو گوشتی بین ۴۸۰ تا ۶۲۰ هزار تومان و نوع ریز شور آن بین ۴۲۰ تا ۵۵۰ هزار تومان قیمت دارد.

رکود در آجیل‌فروشی‌ها؛ یلدای کم‌رنگ

فعالان صنف آجیل و خشکبار معتقدند رکود سنگین حاکم بر بازار نتیجه مستقیم تورم فزاینده‌ای است که طی دو سال گذشته از ۴۰ تا ۵۰ درصد فراتر رفته و در سال جاری به بیش از ۱۰۰ درصد رسیده است. طبق گزارش مرکز آمار ایران، تورم گروه میوه و خشکبار در آبان ۱۴۰۴ به ۱۰۸.۳ درصد رسیده که یکی از بالاترین نرخ‌ها در میان گروه‌های کالای خوراکی محسوب می‌شود.

یکی از آجیل‌فروشان جنوب تهران به ایندیپندنت فارسی گفت: «بسیاری از مشتری‌ها دیگر سمت پسته و آجیل مخلوط نمی‌آیند. بیشتر فقط قیمت تخمه‌ها را می‌پرسند. حتی کسانی که برای پرس‌وجوی قیمت می‌آیند، اغلب به خرید هم نمی‌رسند.»

به گفته این فروشنده، برای جبران کاهش فروش، قرار است بسته‌های ترکیبی شامل انواع تخمه و نخودچی عرضه شود، اما همین بسته‌ها نیز دست‌کم بین ۳۰۰ تا ۴۵۰ هزار تومان برای هر کیلو خواهد بود.

چرا خشکبار این‌قدر گران شد؟

دلایل جهش قیمت خشکبار را باید در مجموعه‌ای از عوامل اقتصادی، اقلیمی و ساختاری جست‌وجو کرد. در محصولات وارداتی مانند بادام هندی و فندق، افزایش نرخ دلار از حدود ۷۰ هزار تومان به بیش از ۱۲۰ هزار تومان در یک سال اخیر، نقش تعیین‌کننده‌ای در رشد قیمت داشته است.

در مورد محصولات تولید داخل مانند پسته و بادام درختی نیز افزایش نرخ ارز باعث شده باغداران و صادرکنندگان تمایل بیشتری به صادرات داشته باشند. برخی تولیدکنندگان حتی محصولات خود را ابتدا به کشورهای همسایه صادر کرده و سپس از مسیر آن کشورها راهی بازار اروپا کرده‌اند؛ روندی که عرضه داخلی را کاهش و قیمت‌ها را افزایش داده است.

خشکسالی عمیق سال جاری نیز نقش مهمی در کاهش تولید داشته است. مطابق آمارها، در استان مرکزی، که یکی از قطب‌های اصلی تولید پسته محسوب می‌شود، برداشت محصول نسبت به پیش‌بینی اولیه کاهش ۲۵ تا ۳۰ درصدی داشته است. برآورد اولیه تولید ۱۷ هزار تن پسته بود، اما در نهایت برداشت به ۱۴ هزار تن محدود شد.

در باغ‌های استان کرمان نیز بسیاری از درختان به دلیل کم‌آبی و آفات خشک شده‌اند. این وضعیت تقریبا در سراسر کشور مشاهده می‌شود و کاهش برداشت محصولات پایه‌ای خشکبار، شوک قیمتی شدیدی را به بازار وارد کرده است.

در کنار این عوامل، افزایش هزینه‌های تولید نیز نقش موثری دارند، از رشد دستمزد کارگران برداشت، افزایش کرایه حمل‌ونقل و هزینه انبارداری گرفته تا هزینه بسته‌بندی و توزیع که همگی بر قیمت نهایی فروش تاثیر مستقیم دارند.