خیز اروپا برای کاهش وابستگی در حوزه هوش مصنوعی به آمریکا

به گزارش « تجارت آسیا» سه سال پس از آن‌که اوپن‌ای‌آی چت‌جی‌پی‌تی را عرضه کرد و هوش مصنوعی را به جریان اصلی آورد، چندین کشور اروپایی در حال ساخت سامانه‌های حاکمیتی خود هستند.

هوش مصنوعی حاکمیتی توانایی یک کشور برای توسعه، میزبانی، به‌کارگیری و حکمرانی بر سامانه‌های هوش مصنوعیِ ساخت داخل برای شهروندان خود است، به‌جای وابستگی به سامانه‌های خارجی یا حوزه‌های قضایی خدمات ابری.

پارلمان اروپا در یک گزارش در ماه ژوئن اذعان کرد که «در حال حاضر به‌شدت به فناوری‌های خارجی، به‌ویژه آمریکایی، وابسته است» و این وابستگی مانع از آن می‌شود که این بلوک قهرمانان فناوریِ خود را داشته باشد. بنا بر این گزارش، با توجه به سرمایه‌گذاری اخیر ۵۰۰ میلیارد دلاری (۴۳۲.۹ میلیارد یورو) آمریکا در هوش مصنوعی داخلی، این وابستگی «ادامه خواهد داشت».

اتحادیه اروپا اعلام کرد برای بازپس‌گیری مزیت خود باید در پژوهش سرمایه‌گذاری کند و سامانه‌های جدید توسعه دهد. در اینجا دولت‌های ملی می‌توانند وارد عمل شوند.

شماری از کشورهای اروپا در حال ساخت سامانه‌های هوش مصنوعی حاکمیتی خود هستند. یورونیوز نکست نگاهی می‌اندازد به آنچه تا کنون ساخته شده است.

آلمان

آلمان تازه‌ترین کشوری است که برنامه اختصاصی هوش مصنوعی خود را با نام «مدل‌های بنیادین متن‌باز حاکمیتی» (SOOFI) اعلام کرده است.

به‌گفته دولت آلمان، SOOFI یک تلاش برای ساخت یک مدل متن‌بازِ بنیادی از «هوش مصنوعی پیشرفته» است تا شرکت‌های سازنده محصولات هوش مصنوعی بتوانند آن را به نیازهای خود تطبیق دهند.

بنا بر بیانیه‌ای از دولت آلمان، این فناوری برای وظایف بسیار پیچیده، از جمله ربات‌های کنترل‌شده با هوش مصنوعی، به‌کار خواهد رفت.

ولفگانگ نایدل، استاد دانشگاه لایب‌نیتس هانوفر و از دانشگاه‌های مشارکت‌کننده در این پروژه، گفت: «با SOOFI در حال پایه‌گذاری نسل بعدی مدل‌های اروپاییِ هوش مصنوعی هستیم؛ حاکمیتی، قدرتمند و کاملا در دستان اروپا».

او افزود: «مدل‌های بزرگ هوش مصنوعی که به ارزش‌های اروپایی احترام بگذارند، برای ایجاد اعتماد به هوش مصنوعی ضروری‌اند، به‌ویژه در حوزه‌های حساسی چون آموزش، پزشکی، اداره و تولید».

شرکت مخابراتی دویچه تله‌کوم و تی‌سیستمز گفتند هدف این است که SOOFI دارای ۱۰۰ میلیارد پارامتر یا تنظیماتی باشد که رفتار مدل را تنظیم می‌کنند.

هر دو شرکت در یکی از کارخانه‌های هوش مصنوعی خود پشتیبانی فنی مدل زبانی بزرگ را فراهم می‌کنند. برای آموزش مدل، دویچه تله‌کوم حدود ۱۳۰ تراشه انویدیا و بیش از ۱۰۰۰ واحد پردازش گرافیکی (GPU) به‌کار خواهد گرفت که تا مارس آینده مستقر می‌شوند.

دانشگاه فنی دارمشتات، از دانشگاه‌های آلمانی مشارکت‌کننده در پروژه، اعلام کرد SOOFI همچنین روشن خواهد کرد برای ساختن تخصص در همه حوزه‌های توسعه مدل‌های بزرگ هوش مصنوعی چه چیزهایی لازم است؛ از گردآوری و آماده‌سازی داده تا ساخت و آموزش نرم‌افزار.

سوئیس

در سپتامبر، ابتکار هوش مصنوعی سوئیس «Apertus»، نخستین مدل زبانی چندزبانه کشور را رونمایی کرد.

Apertus که واژه‌ای لاتین به‌معنای «باز» است، به پژوهشگران، متخصصان و عموم مردم امکان می‌دهد مدل را برای نیازهای مشخص خود سفارشی‌سازی کنند.

توسعه‌دهندگان می‌گویند همه اجزای مرتبط با این مدل برای استفاده باز است؛ از معماری آموزش و مجموعه‌داده‌ها تا کد منبع و وزن‌های مدل، یعنی پارامترهایی که به مدل زبانی بزرگ (LLM) دستور می‌دهند داده‌ها را چگونه تفسیر کند.

موسسه فناوری فدرال زوریخ (ETH)، از دانشگاه‌های همکار، اعلام کرد Apertus بر پایه ۱۵ تریلیون توکن یا واحد اطلاعاتی در بیش از ۱۰۰۰ زبان، از جمله آلمانی سوئیسی و رومانش، آموزش دیده است.

Apertus روی Public AI، یک درگاه آنلاین برای دسترسی به مدل‌های حاکمیتی، بارگذاری شده تا افراد در سراسر جهان به این مدل دسترسی داشته باشند.

ابتکار هوش مصنوعی سوئیس گفت مدل‌های حوزه‌محور با تخصص در حقوق، اقلیم، سلامت و آموزش را بررسی خواهد کرد.

آنتوان بوسلو، هم‌سرپرست ابتکار هوش مصنوعی سوئیس، در Public AI گفت: «این انتشار گام نهایی نیست، یک آغاز است». او افزود: «در حال ساختن پایه‌هایی حاکمیتی و متن‌باز برای هوش مصنوعی هستیم که در خدمت منافع عمومی جهانی باشد و تعهدی بلندمدت ایجاد کند».

لهستان

لهستان در فوریه از مدل زبانی بزرگ بومی خود با نام Polish Large Language Model (PLLuM) رونمایی کرد.

دولت در زمان رونمایی اعلام کرد PLLuM «متناسب با ویژگی‌های زبان لهستانی» طراحی شده است، بنابراین هر پروژه گفتار یا نوشتار هوش مصنوعی خواهد توانست «با چالش‌های تصریف و نحو پیچیده به‌خوبی کنار بیاید».

دولت پیشنهاد می‌کند که مدل‌های PLLuM می‌توانند به سامانه‌هایی تبدیل شوند که در نوشتن متن و ایمیل، خلاصه‌کردن اسناد، کمک به دانش‌آموزان برای آمادگی کلاس، تولید محتوای چت‌بات، برنامه‌ریزی سفر یا ساخت طرح کلی یاری دهند.

داریوش استاندرسکی، معاون وزیر امور دیجیتال لهستان، در آن زمان گفت: «PLLuM یک سرمایه‌گذاری برای دولت دیجیتال است».

استاندرسکی در مراسم رونمایی مدل گفت این پروژه به Hive AI گسترش خواهد یافت؛ سامانه‌ای که در نهایت در عملیات اداری عمومی دولت ادغام می‌شود و به توسعه «اکوسیستم ملی هوش مصنوعی» کمک می‌کند.

برای مثال، این به آن معناست که مردم به یک دستیار مجازی دسترسی خواهند داشت که در دریافت اطلاعات عمومی کمک می‌کند و یک دستیار اداری «هوشمند» که پردازش اسناد و بازیابی اطلاعات را خودکار می‌کند.

در ادامه، از PLLuM برای کمک به معلمان جهت «برگزاری کلاس‌های جذاب» با تازه‌ترین فناوری‌ها در کلاس‌هایشان نیز استفاده خواهد شد.

اسپانیا

در ژانویه، مرکز ابرمحاسبات بارسلونا (BSC) «آلیا» را راه‌اندازی کرد؛ «نخستین زیرساخت اروپایی باز و چندزبانه» که قرار است «هوش مصنوعیِ مسئولانه در خدمت مردم» توسعه دهد.

BSC «آلیا» را با کمک «مارنسترام ۵»، یک ابررایانه که می‌تواند ۳۱۴ کوادرلیون محاسبه در ثانیه انجام دهد، توسعه داد.

آلیا یک پایگاه داده باز از منابع فراهم می‌کند، مانند مجموعه‌داده‌ها، مدل‌های زبانی و ابزارهای ادغام به زبان‌های اسپانیایی، باسکی، کاتالان و گالیسیایی که به استارتاپ‌ها برای ساخت مدل‌های بومی خود کمک خواهد کرد.

آژانس اسپانیایی نظارت بر هوش مصنوعی (AESIA) اعلام کرد آلیا در نهایت به چت‌بات سازمان مالیات تبدیل می‌شود و در یک اپلیکیشن تعبیه خواهد شد که قادر است نارسایی قلبی را به‌سادگی تشخیص دهد.

پروژه آلیا بر پایه «ایلنا» نیز بنا شده است؛ ابتکار دیگر دولت اسپانیا که بیش از ۱۰۰ منبع هوش مصنوعی به زبان‌های اسپانیایی، باسکی، کاتالان و گالیسیایی برای استفاده شرکت‌های داخلی ایجاد کرد.

دولت کاتالونیا در سال ۲۰۲۰ «آینا» را راه‌اندازی کرد؛ یک پروژه آزمایشی که مدل‌های رایانه‌ای به زبان کاتالان تولید می‌کند برای شرکت‌هایی که می‌خواهند محصولاتی مبتنی بر هوش مصنوعی مانند دستیار صوتی، مترجم خودکار یا عامل‌های گفت‌وگو بسازند.

دولت آن مدل را بر یک پایگاه داده اولیه به زبان کاتالان آموزش داد که شامل ۱.۷ میلیون واژه در قالب ۹۵ میلیون جمله بود.

هلند

در سال ۲۰۲۳، سه سازمان غیرانتفاعی توسعه یک مدل هوش مصنوعی متن‌بازِ هلندی‌زبان به نام GPT-NL را آغاز کردند.

یک وب‌سایت اختصاصی برای این پروژه، GPT-NL را مدلی «برای زبان و فرهنگ هلندی: قابل اعتماد، شفاف، متقابل و حاکمیتی» توصیف می‌کند.

این کنسرسیوم با استفاده از ترکیبی از داده‌هایی که از منابع باکیفیت بر اساس توافق‌های حق نشر به‌دست آمده، داده‌های عمومی و تولید داده‌های مصنوعی خود، مدل را می‌سازد.

این کنسرسیوم اخیرا با ناشران هلندی زیر چتر سازمان صنفی NDP Nieuwsmedia و خبرگزاری ANP برای استفاده از مقالاتشان در آموزش GPT-NL یک توافق امضا کرد. در مقابل، ناشران پس از انتشار نهایی، سهمی از سود این مدل زبانی بزرگ دریافت خواهند کرد.

این پروژه همچنین متن‌باز خواهد بود. به این معنا که نهادهای دانشگاهی، پژوهشگران و دولت می‌توانند کاربردهای آن را در حوزه‌های سلامت، آموزش و خدمات آزمایش کنند. کاربرانی که مدل زبانی بزرگ را برای مقاصد حرفه‌ای استفاده نمی‌کنند، ممکن است برای دسترسی پس از عرضه، مجبور به پرداخت یک هزینه اندک شوند.

پژوهشگران از ژوئن ۲۰۲۵ آموزش مدل را آغاز کرده‌اند و طبق به‌روزرسانی اخیر انتظار دارند نخستین نسخه پیش از پایان سال در دسترس باشد.

پرتغال

از سال ۲۰۲۴، کنسرسیومی از دانشگاه‌های پرتغال روی هوش مصنوعی حاکمیتی با نام «آمالیا» کار می‌کند.

مدرسه علوم و فناوری نوا، یکی از گروه‌های پژوهشی پشت آمالیا، اعلام کرد این مدل قادر است به پرسش‌ها پاسخ دهد، کد تولید کند، مفاهیم را توضیح دهد، متن‌ها را خلاصه کند و اطلاعات را به زبان پرتغالی و با زمینه بومی تفسیر کند.

تا کنون پژوهشگران نسخه بتای آمالیا را در سپتامبر آزمایش کرده‌اند و برای انتشار عمومی این هوش مصنوعی در میانه ۲۰۲۶ کار می‌کنند.

دولت از هم‌اکنون برنامه‌ریزی کرده است این مدل زبانی بزرگ را برای خدمات اداری عمومی از طریق درگاه آنلاین خود و در حوزه علم برای کمک به تحلیل به‌کار گیرد.

گزارش‌های محلی می‌گویند آمالیا پس از توسعه به‌صورت چت‌بات در دسترس عموم نخواهد بود، اما کد مدل زبانی بزرگ متن‌باز خواهد شد تا سایر شرکت‌های پرتغالی بتوانند آن را در مدل‌های هوش مصنوعی خود به‌کار گیرند.